Önyargılar, özellikle de bizden farklı olanlara nasıl davrandığımızı ve diğerleriyle nasıl etkileşimde olduğumuzu etkileyebilir. Bunlar, bir grubun üyelerine karşı temelsiz ve genellikle olumsuz tutumlardır. Önyargıların ortak özellikleri arasında olumsuz duygular, basmakalıp inançlar ve grup üyelerine karşı ayrımcılık yapma eğilimleri görülür. İnsanlar başkalarına karşı önyargılı olduklarında, belli bir gruba uyan herkesi “aynı” olarak görme eğilimindedirler. Önyargı; cinsiyet, ırk, yaş, cinsel yönelim, milliyet, sosyoekonomik durum ve din gibi bir dizi faktöre dayanabilir. En çok bilinen önyargı türlerinden bazıları şunlardır: Irkçılık , cinsiyetçilik ,homofobi , milliyetçilik, dini önyargı, yabancı düşmanlığı.
Kendinizi hiç gurur duymadığınız tepkiler verirken yakaladınız mı? Mesela:
- Kız ve erkek çocuklarına farklı davranıyor musunuz?
- Fazla kilolu birini kocaman bir tatlı yerken gördüğünüzde, bunu yememeli diye düşünüyor musunuz?
- Eşcinsel veya transseksüel birini gördüğünüzde rahatsızlık duyuyor musunuz?
- Gece yürürken farklı ırktan birini gördüğünüzde hızınızı arttırıyor musunuz veya tavrınızı değiştiriyor musunuz?“Karşımda benim gibi ve yakınımdakiler gibi değil ve rahatsızım” dediğiniz anda önyargılarınız devreye girmiştir.
Fakat, örtük önyargı dediğimiz kendini bu kadar açık bir şekilde belli etmeyen önyargılarımız da büyük bir sorundur. Bu tip önyargılar, kafamıza yerleşen ancak farkında olmadığımız sinsi tutumlardır. Dışa vurduğunuz tutumunuz herkesin eşit olabileceği yönünde olabilir, ancak yukarıdaki örneklerde de belirtildiği gibi kendinizle çelişen ve pek de gurur duymadığınız tepkiler veya tutumlar gösterebilirsiniz.
Örtük önyargılarınızı fark etmek ve azaltmak için 5 öneri:
1. Çevrenizdekilerle durumu paylaşıp kendinizi başkalarının gözünden görebilirsiniz. Farklı bir bakış açısı size daha önce fark etmediğiniz şeyleri gösterebilir.
2. Örtük önyargılarınızın davranışlarınıza şekil verdiği durumları ayırt edin. Bu davranışlarınızın bir listesini yapıp onları değiştirmek için stratejiler geliştirebilirsiniz. Mesela, kız yeğeninizle evcilik oynayıp kurabiyeler yaptığınızı ve oğlan yeğeninizle futbol oynadığınızı fark edebilirsiniz. Bunun yerine bir dahaki sefere kız yeğeninizle birlikteyken futbol oynamayı, erkek yeğeninizle birlikteyken evcilik oynayıp kurabiye pişirmeyi deneyebilirsiniz.
3. Farklı olduğunu düşündüğünüz insanlarla iletişim kurarken daha az tehdit altında hissedip daha arkadaş canlısı davranmayı deneyebilirsiniz. Davranışlarımız düşüncelerimizi etkiler. Eğer o insanlarla iletişim kurarken daha rahat davranırsanız düşünceleriniz de olumlu yönde etkilenebilir. Mesela alt komşunuzla dövmeleri ve piercingleri var diye pek konuşmuyor olabilirsiniz. Bu durumda davranışlarınızda neyi değiştirebileceğiniz üstünde beyin fırtınası yapabilirsiniz.
4. “Pozitif” önyargılarınızın da farkına varın. Bu tip önyargılar zararsız gözükse de karşınızdakileri kısıtlayabilir veya gücendirebilir. Mesela, Çinli arkadaşınız bilgisayarlar konusunda çok iyi olmayabilir. Kendisine bu konuda destek olmayı deneyebilirsiniz.
5. Önyargılar konusunda sizden daha iyi tutum sergileyen insanlarla zaman geçirmeyi deneyebilirsiniz.
Öncelikle önyargılarımızın ortaya çıkma nedenlerine bakmak iyi bir başlangıç olacaktır. Kendimize “Neden bu şekilde düşünüyorum?” sorusunu sorabiliriz. Önyargılarımızı kabul edip onların bizde neyi temsil ettiğini anlamak, iyi bir başlangıç adımı olabilir. Nedenleri belirledikten sonra bunların mantıklı olup olmadığını bir iç konuşma ile kendimizle tartışabiliriz. Daha sonra bunları ortadan kaldırmak veya mantıklı bir seviyeye çekmek için kendimizce stratejiler geliştirebiliriz. Aslında temelde birbirimizden çok da farklı olmadığımızı görmek bizi önyargılarımızdan kurtaracaktır.
